Polska odzyskała niepodległość w 1918 roku po licznych bataliach, które złożyły się na chwalebny efekt, ale w systemie odznaczeń państwowych II Rzeczypospolitej były tylko dwa dystynktoria o charakterze kampanijnym: Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej oraz Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi. Niewiele osób wie, że ten ostatni Polska zawdzięczała także Rybnikowi. Zasługę tę przypisać należy Rybnickiemu Pułkowi Powstańczemu (znanemu też jako 1., a następnie 5. Pułk Piechoty), w którym honorowano zasłużonych w walce żołnierzy srebrnym krzyżem typu kawalerskiego z umieszczonym pośrodku orłem i (na awersie) napisami na ramionach "Powst.", "Górny", "Śląsk" oraz "1921", na rewersie zaś ozdobionym wieńcem laurowym wraz z napisami "Dziel-" i "-nym", "5PP", "Rybn".
Pułk, w ten sposób nagradzający odważnych, walczył w trzecim powstaniu, składał się z trzech batalionów, a wsławił się wybitnym udziałem w zwycięskiej bitwie o Rybnik, która rozegrała się w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Kiedy 22 kwietnia 1922 roku sankcjonowano kampanijne odznaczenia, w poczet państwowych wyróżnień przyjęto odznakę o nazwie Śląska Wstęga Waleczności i Zasługi. Nadawała ją Naczelna Władza Cywilna na Górnym Śląsku wespół z Naczelną Komendą Wojsk Powstańczych, a była to niebieska wstążka z białymi paskami i amarantowymi prążkami na brzegach, przewlekana przez drugą i trzecią dziurkę od guzika bluzy mundurowej. Odznaczenie to ustanowiono rozkazem nr 35, 30 maja 1921.
Dziewięć lat później, 15 maja 1931 roku, wstążkę wzbogacono o krzyż, nadawany wcześniej w rybnickim pułku. W ten sposób powstała ostateczna forma Krzyża na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi: noszonego na 40-milimetrowej szerokości wstążce złożonej i przeszytej w części górnej, u dołu zaś przewleczonej przez uszko, zawieszone przy górnym ramieniu krzyża. Na ramionach umieszczono napisy: "17 VIII 19, 17 VIII 20, 3 V 21" oraz "Za Pow. Śląskie". Ustanowienie krzyża podniosło rangę odznaczenia powstańczego, aby wkrótce stać się powodem niejakich komplikacji. W 1927 roku bowiem Górnośląska Komisja Odznaczeń w Katowicach rozpoczęła nadawanie odznaki pamiątkowej o identycznej nazwie, czyli Odznaki Pamiątkowej Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi.
Trudno dziś ustalić, jakim sposobem minister spraw wojskowych, zatwierdzający odznaczenie (będące w końcu kontynuacją Śląskiej Wstęgi Waleczności i Zasługi) dopuścił do powstania dualizmu rodzącego pomyłki. Faktem jest, że sami nagrodzeni dla odmiany nazywali odznaczenie Krzyżem za Powstania Śląskie. Tak czy owak, skromny krzyż 5. Rybnickiego Pułku Piechoty doczekał się rangi oficjalnej, honorowanej i mającej status państwowej nagrody za waleczność. A było to nie lada wyróżnienie: takiego statusu nie doczekały się np. krzyże i medale za obronę Lwowa, Gwiazda Przemyśla, Miecze Hallerowskie czy Krzyż Wołynia...
Komentarze