Dzięki cystersom Rudy stały się znane w całej Europie. Jak do tego doszło? Dziś ciąg dalszy opowieści o pracy białych braci.
Kościół zawsze był pierwszą budowlą założenia klasztornego i służył zazwyczaj nie tylko zakonnikom, ale też okolicznej ludności. Pierwszą drewnianą świątynię zbudowano w Rudach już w XIII wieku, następna, murowana, pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, konsekrowana była w 1303 roku i nadal służy wiernym. W XVII wieku gruntownie ją zmodernizowano oraz dobudowano zakrystię. W latach 1723-1726 wzniesiono kaplicę ku czci Najświętszej Maryi Panny wraz z kryptą grobową, dobudowano wieżę. Wnętrzu nadano wystrój barokowy. Kościół zdobiło jedenaście ołtarzy, wspaniała ambona, podwójne chóry i organy.
Kuracja dla wiernych
Przy kościele w Rudach do prowadzenia duszpasterstwa wśród wiernych powołano kurację. Kuratus (pleban) wyznaczany był przez opata, mieszkał w klasztorze i traktowany był jak zakonnik. Liczne nabożeństwa (poranne, do Matki Bożej, różaniec czy sumę z kazaniem) odprawiano zawsze bardzo uroczyste. Po sekularyzacji w 1810 roku kościół klasztorny wyniesiono do godności parafialnego. Odtąd kościołem i parafią zarządzał proboszcz, którego wspomagali kapelani.
W 1812 roku do parafii w Rudach należało około dwóch tysięcy wiernych z następujących miejscowości: Wielkie i Małe Rudy, Stodoły, Bargłówka, Stanica, Kolonia Rudzka i Jankowice Rudzkie. Przez pierwsze 100 lat po kasacji klasztoru i powołaniu parafii urząd proboszcza sprawowali kolejno: Wincenty Ostarek (1810 – grudzień 1814), Nepomucen Lorenz (1814 – styczeń 1826), Aleksy Kafka (1826 – sierpień 1831), Józef Łukaszczyk (1831 – grudzień 1846), Karol Wekcter (1846-1855), Fedor Wanjura (1855 – styczeń 1879), Jan Lipczyk (1879-1882), Maksymilian Thiel (1882-1886 administrator, wrzesień 1886 – październik 1919 proboszcz).
Gospodarka i przemysł
Na obszarach cystersów kwitło szkolnictwo, kultura, rozwijało się rolnictwo i przemysł. W 1585 roku wspomina się już o kuźnicy (hamerni) we wsi Stodoły, w której w 1747 roku zainstalowano wielki piec do wytopu rudy żelaza i dwa dodatkowe ogniska. Wkrótce dwa podobne ogniska uruchomili cystersi w Brantolce. Początkowo rudę żelaza wydobywano w Stanicy, jednak po wyczerpaniu się zasobów rudę musiano sprowadzać z Tarnowskich Gór, Radzionkowa i Nakła. W 1701 roku mnisi zbudowali hutę w Przeryciu (po roku uległa spaleniu), a trzecią w 1703 roku we wsi Nowiny.
W 1707 roku opactwo miało już pięć hut: dwie w Stodołach, dwie w Nowinach i jedną w Przeryciu. Żelazo barkami wywożono z przystani w Turzu nad Odrą do Wrocławia i dalej do Berlina. Opactwo posiadało też hutę miedzi w okolicy Małych Rud, hutę szkła w okolicy Zawady oraz gorzelnię i browary. Cystersi zajmowali się ogrodnictwem i pszczelarstwem, gospodarką leśną oraz prowadzeniem folwarków, co przynosiło im niezłe dochody. Większe folwarki to Stary Dwór, Mogiła, Damaszek, Biały Dwór, Stanica, Jankowice, Zwonowice, Ogrodzona, Stodoły i Chwałęcice. Prócz bydła, trzody i drobiu hodowano w nich owce, których wełnę bardzo cenili fabrykanci sukna z Hulczyna, Opawy i Żor.
Cysterskie szkoły
Cystersi prowadzili także edukację młodzieży. Już krótko po założeniu opactwa przy klasztorze utworzyli dla dzieci wiejskich szkołę ludową. W XVII wieku szczególną opieką otoczył ją opat Józef I (opat 1679-1696). Ważniejszy status posiadało cysterskie gimnazjum, czyli tzw. szkoła łacińska, którą założono 3 listopada 1744 roku na wzór zakładów jezuickich. Ponieważ w okolicy nie było podobnej placówki, rozwijała się imponująco, w roku 1784 naukę pobierało tam 201 uczniów. W latach 1744-1810 świadectwo dojrzałości uzyskało tam ponad 2 tysiące młodzieńców, z których aż 527 dzięki m.in. pomocy klasztoru poświęciło się stanowi duchownemu.
Zakwaterowanie, ubranie i wyżywienie uczniowie biedniejsi otrzymywali darmo lub za symboliczną opłatą, zaś nauka była bezpłatna. Nieoczekiwanie nakazem rządu z 20 sierpnia 1801 roku gimnazjum w Rudach zniesiono. Przy klasztorze pozostały zaledwie dwie klasy gimnazjalne, po kilku latach ich liczba klas co prawda wzrosła do sześciu. Kiedy jednak nadeszły czasy wojen napoleońskich i ciągłych niepokojów na początku XIX wieku, szkoła w Rudach upadła. Jej dorobek i tradycje przejęło powstałe w 1816 roku gimnazjum w Gliwicach.
Królewskie restrykcje
Przez prawie pięć i pół wieku cystersi pracowali i przekazywali ludności wiedzę. Dzięki nim Rudy stały się znane w całej Europie. Gdy w 1740 roku Śląsk dostał się pod panowanie pruskie, dla klasztoru nastały ciężkie czasy. Król Fryderyk II Wielki (1712-1786, władca od 1740) nakładał na kraj coraz większe ciężary podatkowe. Po wojnach śląskich (1740-1763) wymogi państwa stały się jeszcze bardziej uciążliwe. M.in. zażądano od opata utrzymywania statku na Odrze, zaopatrzenia wsi w sprzęt gaśniczy, założenia plantacji drzew morwowych, bielarni płótna, druciarni i ośmiu olejni, obsadzenia dróg publicznych drzewami, rozwinięcia przemysłu tkackiego, a nawet założenia plantacji bawełny i tytoniu. (cdn)
Józef Kolarczyk
Komentarze