Czołgi na kopalni Manifest Lipcowy (dziś Zofiówka) / Arc J.Lubszczyk, Muzeum Rybnik, Muzeum Żory
Czołgi na kopalni Manifest Lipcowy (dziś Zofiówka) / Arc J.Lubszczyk, Muzeum Rybnik, Muzeum Żory

Dr hab. prof. UŚ Kazimierz Miroszewski
Wraz z rozwojem akcji strajkowej w lipcu 1980 roku komuniści przystąpili do przygotowań wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. 17 lipca, istniejące projekty aktów prawnych dotyczące ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w czasie stany wojennego, zostały przesłane przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) do Komitetu Obrony Kraju (KOK).
29 sierpnia 1980 roku członkowie Biura Politycznego Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (KC PZPR) rozważali wprowadzenie stanu wojennego. Jednak ze względu na brak możliwości realizacji, zrezygnowano w tym czasie z tego pomysłu.
Władze powróciły do niego w październiku 1980 roku. 21 października, Sztab Generalny Wojska Polskiego wyraził zgodę na wniosek MSW o przejęcie ochrony nad 109 obiektami o szczególnym znaczeniu dla państwa. Już 28 października była gotowa pierwsza lista osób przewidzianych do internowania na wypadek wprowadzenia stanu wojennego. Był to efekt działalności Sztabu Operacji „Lato ´80”. Do 31 grudnia 1980 roku na listach osób przewidzianych do internowania na terenie całej Polski znalazło się 12 901 osób. Operacja internowania otrzymała kryptonim „Wiosna”. Rozpocząć ją miał rozkaz o kryptonimie „Brzoza 81”.


Szyfrogram z hasłem „Synchronizacja”
Ostatecznego podsumowania prac nad przygotowaniami do wprowadzenia stanu wojennego dokonano na posiedzeniu KOK 13 września. Potwierdzono, iż wszystkie podstawowe prace przygotowawcze zostały zakończone. 17 września zmieniono kryptonim operacji „Wiosna” na „Wrzos” – internowania i „Klon” – rozmowy ostrzegawcze. W październiku zostały przygotowane założenia operacyjno-techniczne dla operacji „Malwa” (w listopadzie 1981 roku kryptonim zmieniono na „Azalia”), czyli opanowania central telefonicznych i wyłączenia telefonów. Zaktualizowano również listę osób przewidzianych do internowania.
Rozpoczęcie działań zmierzających do wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia zapoczątkował szyfrogram z hasłem „Synchronizacja”, wysłany około godziny 15.45 12 grudnia, do komendantów wojewódzkich MO przez wiceministra spraw wewnętrznych gen. B. Stachurę. Polecał on podjąć przygotowania i realizację operacji „Azalia”, w tym samym dniu o godzinie 23.30, a o godzinie 24.00 akcji „Jodła” i „Klon”.


Akcja z zaskoczenia
Następnego dnia, 13 grudnia o godzinie 0.30, komendanci wojewódzcy MO otrzymali rozkaz ministra spraw wewnętrznych nakazujący realizację, od godziny 6.00, operacji o kryptonimie: „Bryza” – wzmocnienie gminnych posterunków MO członkami Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO), „Gwarek” – wstrzymanie prywatnych wyjazdów za granicę oraz ograniczenie wyjazdów służbowych, „Hajduk” – ograniczenie swobody działania personelu placówek dyplomatycznych i konsularnych państwach kapitalistycznych w Polsce, „Hala - uniemożliwienie obywatelom polskim wejścia do tych placówek, „Enigma” – zaostrzenie kontroli wykorzystania urządzeń poligraficznych i środków łączności w instytucjach, „Hamulec” – ograniczenie działalności korespondentów z krajów kapitalistycznych, „Lokata” – wycofanie broni palnej od osób, w stosunku do których są zastrzeżenia oraz wydanie broni wyselekcjonowanemu aktywowi partyjnemu, „Kadet” – ograniczenie automatycznego ruchu telefonicznego, teleksowego i telegraficznego.
Wprowadzenie stanu wojennego zaskoczyło mieszkańców miast i wsi. Wojska Ochrony Pogranicza zamknęły granice. Na rogatkach większych miejscowości pojawiły się patrole wojskowe. Wojsko opanowało strategiczne obiekty. Funkcjonariusze MO i SB przystąpili do internowania wytypowanych osób.
Podpisany przez Radę Państwa „Dekret o stanie wojennym” oddawał pełnię władzy Wojskowej Radzie Ocalenia Narodowego na czele której stał gen. Wojciech Jaruzelski. Dekret zawieszał podstawowe prawa i wolności obywatelskie, zakazana stała się działalność wszystkich organizacji społecznych i zawodowych – w tym „Solidarności”, nielegalne były wszelkie zabrania, zgromadzenia, manifestacje i strajki, ograniczono możliwość swobodnego przemieszczania się, wprowadzono godzinę milicyjną między 22.00 a 6.00, zawieszono wydawanie prasy poza dziennikami partyjnymi, wprowadzono oficjalną cenzurę korespondencji oraz kontrolę rozmów telefonicznych.


Opór społeczeństwa
Bezprawne, niezgodne z Konstytucją PRL, wprowadzenie stanu wojennego spotkało się z oporem społecznym. Na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim według raportów SB w okresie od 13 do 28 grudnia 1981 roku miało miejsce około 50 akcji strajkowych lub prób organizacji protestu. Strajkowała m.in. załoga KWK „ZMP”, gdzie protest trwał od 13 do 15 grudnia. 15 grudnia, przy użyciu sił milicyjno–wojskowych została przeprowadzona pacyfikacja strajków na terenie całego Rybnickiego Okręgu Węglowego, dotknęło to także KWK „ZMP”.
Internowania dokonywano w zakładach pracy lub nocą, siłą wyciągano podejrzanych z domów. Czyniono to na oczach współmałżonków oraz dzieci, traktując ich jak pospolitych przestępców, często nie podając powodu ubezwłasnowolnienia ani miejsca przewiezienia. Na decyzjach o internowaniu najczęściej podawanym powodem odosobnienia pojawiały się sformułowania typu: „jest w stanie inspirować i organizować strajk w miejscu pracy”, „w określonych sytuacjach może być aktywnym w organizowaniu działań przeciwko partii i rządu”.


Internowani w Żorach
Stan wojenny mocno dotknął również mieszkańców Rybnickiego Okręgu Węglowego. Wykaz osób internowanych powiązanych na przykład z Żorami poprzez miejsce zatrudnienia bądź zamieszkania (czasami jedno i drugie) obejmuje 43 osoby. Byli to: Zbigniew Augustyński Klaudiusz Baumgart, Krzysztof Błoniarz, Zbigniew Czuczman, Sylwester Głowacki, Marian Gołębiowski, Czesław Grab, Antoni Grabowski, Robert Greń, Krzysztof HAЙCKA, Andrzej Jandt, Wiesław Jarnicki, Tadeusz Jedynak, Augustyn Kąkol, Zdzisław Kisiel, Lesław Kokoszka, Marian Kosiński, Stefan Koskowski, Edward Kraus, Józef Kula, Wiesław Kuleszyński, Czesław Lipka, Witold Listwan, Stanisław Łukasik, Waldemar Maciaszek, Stanisław Mazurek, Henryk Moćko, Ryszard Papierzański, Alojzy Pietrzyk, Marian Pińkawa, Bronisław Piwowar, Ryszard Pluta, Wiesław Potęga, Barbara Rusek, Kazimierz Socha, Mieczysław Sawicki, Grzegorz Stawski, Marian Szczepkowski, Henryk Tętlewicz, Jacek Tkocz, Stefan Wasilewski, Piotr Wołowicz i Henryk Zgryźniak.
Szereg działaczy zawieszonej „Solidarności” postanowiło zaangażować się w pomoc internowanym kolegom, organizując zbiórki pieniężne w zakładach pracy dla ich rodzin. Na takie akcje decydowali się również osoby dopiero co zwolnione z ośrodków odosobnienia. Przykładowo P. Wołowicz tuż opuszczeniu ośrodka internowania przeprowadził zbiórkę pieniędzy w kopalni „ZMP”. Został za nią zatrzymany i osadzony w areszcie na dwie doby. Zbiórki na rzecz rodzin internowanych organizował także Cz. Lipka i H. Zgryźniak.


Próba wysadzenia pomnika
Cz. Lipka i H. Zgryźniak także w sposób bardziej aktywny postanowili odpowiedzieć na łamanie praw człowieka w PRL. W dniu 31 stycznia 1982 roku dokonali oni próby wysadzenia „Pomnika Wyzwolenia” (czołgu) zlokalizowanego za osiedlem XXX – lecia PRL. Kilka miesięcy później (październik) zostali aresztowani. Inicjatorem oraz głównym organizatorem akcji w Żorach był Cz. Lipka. 11 maja 1983 roku zapadł wyrok. Sąd Śląskiego Okręgu Wojskowego we Wrocławiu skazał Cz. Lipkę na 4,5 roku pozbawienia wolności i 2 lata pozbawienia praw publicznych. Nie objęła go amnestia w 1983 roku ani w 1984 roku. Został zwolniony dopiero w 1985 roku. Sprawę wobec H. Zgryźniaka umorzono.
Wraz z końcem 1982 roku niemal wszyscy działacze „Solidarności” zostali zwolnieni, z ośrodków internowania, niejednokrotnie czyniono im przeszkody w podjęciu pracy na dotychczasowym stanowisku czy w ogóle w miejscu zatrudnienia.


Czystka w partii
W okresie stanu wojennego władzę w Żorach sprawował komisarz wojskowy mjr Wojciech Bonczek. Z jego udziałem odbywały się posiedzenia Prezydium Rady Narodowej oraz Egzekutywy Komitetu Miejsko Gminnego PZPR. KMG PZPR wspólnie z komisarzem wojskowym przeprowadził rozmowy z kadrą kierowniczą przedsiębiorstw i instytucji działających w mieście. Dokonał oceny jej społeczno-politycznej postawy, prezentowanej przed i po 13 grudnia. Efektem były czystki w szeregach partyjnych oraz eliminowanie ze stanowisk w zakładach pracy ludzi, którzy byli zwolennikami reform.
W 1982 roku na skutek braku samookreślenia się, nie wywiązywania się ze swoich obowiązków wyprowadzono ze składu KM PZPR sześciu członków, a dwóch wydalono z PZPR. Spośród zastępców członków KM PZPR jednego wydalono z PZPR, a jednego wyprowadzono ze składu na skutek braku samookreślenia się. W sierpniu 1982 roku Plenum KMG PZPR przyjęło rezygnację Bogdan Jakubczyka z funkcji I sekretarza KMG PZPR, ale pozostał w składzie Egzekutywy KM PZPR. Nowym I sekretarzem został M Soszyński. W 1983 roku liczba członków i kandydatów PZPR spadła do 1310, w tym 584 robotników i 6 rolników na skutek m.in. skreślenie 427 członków i kandydatów oraz wydalenie 117 członków i kandydatów.

Galeria

Image alt Image alt Image alt Image alt Image alt Image alt Image alt Image alt
2

Komentarze

  • córka strajkującego górnika! Do Nowickiego 13 grudnia 2018 12:01I Piotrowicza w sejmie! Propaganda pisu sprała mózgi...
  • Tadeusz Nowicki Pamiętam jak dziś 13 grudnia 2017 16:10Kiedy oglądam Wiadomości w TVP, słucham jak dziennikarze używają języka narzuconego przez polityków, mam wrażenie że wracamy do tego okresu. Wtedy były "określone siły", "imperialiści", dziś mamy "totalną opozycję". Przeraża mnie to

Dodaj komentarz