W 2017 darowałam nieruchomość z domem mieszkalnym swojej córki. Zastrzegłam jednak dla siebie tzw. prawo dożywocia, czyli dożywotniego zamieszkiwania w budynku. Po kilku latach relacje między mną a córką zmieniły się zasadniczo, co uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie w jednym domu. Czy w tej sytuacji mam możliwość odwołania darowizny i zwrotu domu z działką?
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Umowa darowizny jest bardzo powszechną formą nieodpłatnego przysporzenia majątkowego pomiędzy członkami najbliższej rodziny. Z reguły bowiem z tej formy przeniesienia prawa własności korzystają bliscy sobie krewni. Wskazać ponadto trzeba, że o atrakcyjności darowizny pomiędzy członkami najbliższej rodziny decydują również jej względy podatkowe. Osoby należące bowiem do tzw. I grupy podatkowej (np.: mąż, żona, ojciec, matka, syn, córka), po spełnieniu oznaczonych warunków formalnych zwolnione są z obowiązku uiszczenia podatku z tytułu darowizny.
Umowę darowizny prawa własności nieruchomości zawiera się w formie aktu notarialnego. Wskutek zawarcia umowy notariusz składa wniosek do sądu wieczysto-księgowego o wpisanie w treści księgi nowego właściciela nieruchomości - to jest obdarowanego i jednoczesnego wykreślenia darczyńcy. Prawo własności nieruchomości przechodzi na obdarowanego z chwilą zawarcia umowy.
Rażąca niewdzięczność
Przepisy prawa w wyjątkowych przypadkach przewidują instytucję odwołania darowizny. Zgodnie bowiem z art. 898 § 1. Kodeksu cywilnego darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Podstawą odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność obdarowanego wobec darczyńcy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem oceny rażącej niewdzięczności, która uzasadnia odwołanie darowizny, należy dokonywać indywidualnie w przypadku oznaczonego stanu faktycznego. Zaznaczyć trzeba, że nie chodzi tu o każdą niewdzięczność, a o jej kwalifikowany i nadzwyczajny przejaw.
Przestępstwo i godzenie w dobre imię
W orzecznictwie sadowym wymienia się jako przykłady rażącej niewdzięczności następujące zachowania (i zaniechania) obdarowanego takiej jak np.: popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy lub jego bliskim oraz przypisywanie darczyńcy wobec osób trzecich postępowania godzącego w jego dobre imię.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 02.03.2020 (V CSK 492/19) wskazał, że pod pojęciem rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 KC może podpadać jedynie taka czynność czy zaniechanie obdarowanego, które były skierowane przeciwko darczyńcy ze świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze, nie zaś krzywdy niezamierzone, popełnione w uniesieniu, czy rozdrażnieniu, wywołanym być może zachowaniem się czy działaniem samego darczyńcy. (…) Chodzi tu przede wszystkim o popełnione przestępstwo przeciwko darczyńcy (zarówno przeciwko życiu, zdrowiu i czci, jak i przeciwko mieniu) oraz o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą, jak np. odmowa udzielenia pomocy w chorobie mimo oczywistej możliwości. Czyny dowodzące niewdzięczności muszą świadczyć o znacznym nasileniu złej woli obdarowanego, na co wskazuje użycie przez ustawodawcę słów „rażąca niewdzięczność”. Nie uzasadnia więc odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach i warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów.
Konflikty się zdarzają
Uwzględniając przedstawione powyżej regulacje prawne wyjaśnić trzeba, że odwołanie darowizny, co do zasady jest możliwe. Warunkiem odwołania darowizny musi być jednak rażąca niewdzięczność obdarowanego. Zwykłe konflikty rodzinne i ogólne pogorszenie relacji rodzinnych pomiędzy matką, a córką w tym przypadku nie będzie uzasadniać odwołania darowizny. Skuteczne bowiem odwołanie darowizny dotyczy nadzwyczajnych i nagannych zachować i zaniechać darczyńcy względem obdarowanego. Okoliczności każdego przypadku wymagają wszechstronnego rozważanie i oceny czy w danym przypadku wystąpiła rażąca niewdzięczność.
Komentarze