dr Lucjan Buchalik, dyrektor Muzeum Miejskiego w Żorach
Mimo, iż w poprzednich spisach powszechnych kilkaset tysięcy osób zadeklarowało przynależność narodową jako śląską. Bardzo często jest to kwestionowane, także – co przyznaję z ubolewaniem – przez naukowców. Zadajmy zatem pytanie co to jest narodowość. Termin pojawia się bardzo często w debatach publicznych, jednak nie ma jednej prostej definicji. Współcześnie naukowcy skłaniają się ku twierdzeniu, że narodowość to fałszywe poczucie wspólnoty.
Politolog amerykański K.W. Deutsch twierdzi, że naród jest grupą ludzi zjednoczonych wspólnym błędnym pojęciem co do swojego pochodzenia i wrogością wobec swoich sąsiadów. Prowadząc badania w Afryce zauważyłem, że bardzo często stosuje się tam termin „etniczność” w rozumieniu tożsamości kulturowej, etnicznej. Stosowanie terminu „naród” w kulturach zachodu jest kłopotliwe a co dopiero w silnie zróżnicowanej etnicznie Afryce. Nieważne jakiego terminu będziemy używać „narodowość” czy „etniczność” ze wspomnianych spisów jasno wynika, że istnieje liczna grupa mieszkańców Śląska określających się jako Ślązacy a nie Polacy.
Skomplikowana historia Górnego Śląska będącego terenem pogranicza powoduje, że współcześnie nie istnieje jedna etniczność mieszkańców tego regionu. Usytuowanie na styku trzech wielkich kultur (niemieckiej, polskiej, czeskiej) powoduje, że mieszkańcy mają różną tożsamość etniczną. Oczywistym jest, że mieszkańcy identyfikują się jako Niemcy, Polacy czy też Czesi, niewątpliwie jest to związane z istniejącymi obecnie państwami. Istnieje jednak grupa określająca się mianem Ślązaków. Śledząc dyskusję toczącą się w przestrzeni publicznej można odnieść wrażenie, że etnonim Ślązak jest niejasny. Sądzę, że powinno się stosować endoetnonim (nazwa własna używana w języku zainteresowanych) i używać terminów Ślązak dla mieszkańca Śląska o polskiej orientacji, Slezak dla osoby o orientacji czeskiej, Schlesien dla niemieckiej i Ślōnzok dla autochtona, człowieka identyfikującego się w pierwszej kolejności z regionem, a nie państwem, które zamieszkuje.
W publicznej dyskusji często spotyka się emocjonalne wypowiedzi. Przeciwnicy uznania istnienia Ślōnzoków jako narodu, zadają pytanie na czym odrębność od Polaków miałaby polegać czy na bliższej identyfikacji z kulturą niemiecką czy na niechęci do państwa polskiego. Większość wypowiedzi podważających istnienie Ślōnzoków jako odrębnej od Polaków grupy jest bardzo emocjonalna, trącąca nacjonalizmem i silnie osadzona w wydarzeniach politycznych.
O ile emocjonalne wypowiedzi czytelników można zrozumieć o tyle emocjonalne i mało eleganckie opinie na temat odrębności Ślązaków trudno zrozumieć u naukowców. Prof. F. Marek, pierwszy rektor Uniwersytetu Opolskiego, mówi że przez 1000 lat nie było tu żadnego dążenia do stworzenia narodu śląskiego, a teraz nagle jest? Dla mnie to zwykła antypolska dywersja i zastanawiam się tylko, gdzie jest ABW, gdzie są nasze służby. Słusznie zauważa pan Profesor, że 1000 lat temu nie było takich dążeń, bo nie istniało pojęcie naród, pojawia się ono o wiele później. Tenże naukowiec jest znany z bardziej dosadnych wypowiedzi: Szczerze mówiąc, mi tych Bercików w Katowicach trochę żal… Tych ludzi, którzy są tak strasznie tumanieni w tych Katowicach. O jakichś "heimatach" opowiadają. Co to jest ten heimat, bo takiego słowa nie ma w gwarze śląskiej. W ustach Pana Profesora pod adresem Ślązaków padają także określenia warchoły, głupole.
Emocje polityczne są bardzo wyraźne w dyskusji publicznej na ten temat. Jako etnolog-afrykanista chciałbym aby naukowcy bardziej chłodno podchodzili do tych jakże trudnych i delikatnych tematów. Uważam, że naszą powinnością jest słuchanie ludzi, naszych rozmówców, bo oni są źródłem naszej wiedzy. Naszą rolą jest interpretowanie ich wypowiedzi a nie ich podważanie. Jeśli deklarują, że są Ślōnzokami to nimi są, takie decyzje muszą być uszanowane. Nawet jeśli mówi to niezbyt wykształcony hajer przodowy Bernard mieszkający w familoku w Katowicach.
PS.
Szerzej na temat narodowości i języka śląskiego piszę w artykule "Tożsamość Ślōnzoka", który ukazał się w katalogu do wystawy Nasza Tożsamość w Muzeum Miejskim w Żorach.
Komentarze