Jak to z zamkiem było

Historia zamku wciąż jeszcze skrywa wiele tajemnic – stwierdza dr Bogdan Kloch, dyrektor muzeum.

Kiedy powstał rybnicki zamek? Datuje się to na przełom XII i XIII wieku, a zamysł budowy wiąże się z ówczesną sytuacją polityczną. Otóż w 1163 roku książę zwierzchni Bolesław Kędzierzawy przekazał Raciborszczyznę Mieszkowi Laskonogiemu, jednemu z synów Władysława Wygnańca.

Zachował jednak dla siebie Racibórz i Opole. Z tego powodu Mieszko postanowił stworzyć swoją niezależną siedzibę, a wybór padł na Rybnik. Prawdopodobnie budowę zamku ukończono przed rokiem 1202, ale Mieszko nigdy się tu nie przeniósł, gdyż do tego czasu jego pozycja polityczna znacznie się wzmocniła. Władał już zresztą wtedy Raciborzem i Opolem. Dlatego wraz z żoną Ludmiłą postanowił sprowadzić na zamek zakon sióstr norbertanek.
Jego syn Kazimierz, książę opolsko-raciborski, w 1228 roku zwołał w Rybniku wiec śląskiego rycerstwa, które zgodziło się na wybudowanie nowego zamku w Opolu. Tam też zamieszkał Kazimierz, zaś norbertanki, chcąc być blisko dworu, przeniosły się do Czarnowąsów. Jak jednak podkreśla dr Bogdan Kloch, dyrektor rybnickiego muzeum, ta wersja jest oparta na tradycji, by nie rzec micie. Nadal brakuje bowiem potwierdzających ją źródeł pisanych, a badania archeologiczne z lat 90. wskazały, że system obronny zaistniał tu dopiero na przełomie XIII i XIV stulecia, czyli w czasach Przemysła I zwanego Szczęśliwym. Z całą pewnością zamek stał za panowania jego syna, skoro w dokumencie z 1327 roku wśród książęcych włości wymienia się i zamek, i miasto.
– Historia zamku skrywa jeszcze wiele tajemnic, ale być może niebawem uzyskamy nową, intrygującą wiedzę na ten temat – komentuje dr Bogdan Kloch. Z późniejszych opisów dowiadujemy się, że zamek był murowano-drewniany, kryty gontem, otoczony fosą, wałem i stawami. W kolejnych stuleciach popadał w ruinę, a książęta i rycerze wykorzystywali go jako miejsce postoju na czas podróży. Dopiero w drugiej połowie XVII wieku, kiedy Śląsk znalazł się w rękach Habsburgów, doszło do poważnego remontu i rozbudowy. Inwestycję przeprowadził ówczesny właściciel państwa rybnickiego Jan Bernard Prażma. Obiekt częściowo rozebrano i postawiono dwupiętrowy murowany budynek, przypominający dzisiejszą środkową część sądu.
W połowie XVIII wieku Śląsk przeszedł pod panowanie Prus, a zamek nadal był siedzibą panów na Rybniku. Jeden z nich, hrabia Józef Węgierski, w latach 1768-1780 dobudował do niego dwa nowe z arkadami na poziomie parteru. Zaś w 1788 roku król Prus Fryderyk Wilhelm II odkupił Rybnik wraz z zamkiem i przeznaczył go na dom inwalidów wojennych. Przebudowę i rozbudowę prowadził Fryderyk Ilgner, a kształt, który zamek otrzymał, przetrwał do dziś. W latach 1847-1857 zamek stał się sierocińcem po epidemii tyfusu, która zdziesiątkowała rybniczan. Natomiast w 1856 roku cały budynek przejął sąd powiatowy i rolę sądu pełni on do chwili obecnej. Najpoważniejszy remont przeszedł w latach 1990-1999.
Zamek wypiękniał, a wnętrza dostosowano do współczesnych potrzeb. Jedynym elementem z dawnych czasów jest fragment fontanny z przełomu XVIII i XIX wieku, która stała opodal południowego skrzydła. Przedstawia siedzącego na rybie młodego Neptuna, a nad nim widnieje herb Rybnika. Po odrestaurowaniu został on wkomponowany w ścianę wnętrz północnego skrzydła.